اثرات اقتصادی و اجتماعی توسعه کسب‌وکارهای فصلی در فرآیند بیابان‌زدایی مراتع شهرستان آق‌قلا (استان گلستان)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 عضو هیات علمی، گروه کشاورزی دانشگاه جامع علمی کاربردی،

2 پژوهشگر مسائل اجتماعی حوزۀ منابع طبیعی و کارشناس ارشد اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری استان گلستان

چکیده

تغییرات اقلیم با کاهش میزان بارندگی و افزایش نوسانات دمایی موجب تبدیل مراتع به عرصه‌های بیابانی شده است. در سال‌های اخیر پروژه‌های مختلف بیابان‌زدایی در مراتع اجرا گردید که هر یک به نوبه خود اثراتی بر کسب‌وکارهای محلی بر جای گذاشته‌اند. در همین راستا تحقیق حاضر با هدف بررسی اثرات اقتصادی و اجتماعی توسعه کسب‌وکارهای فصلی در فرآیند بیابان‌زدایی در مراتع شهرستان آق‌قلا گلستان صورت گرفت. جمعیت مورد مطالعه در این تحقیق 122 بهره‌بردار بود که 92 نفر از آن‌ها بر اساس جدول کرجسی مورگان به‌عنوان نمونه به شیوۀ طبقه‌ای تصادفی انتخاب شدند. ابزار سنجش تحقیق پرسشنامة محقق‌ساخت بود که روایی محتوایی پرسشنامه از طریق دریافت نظرات کارشناسان و اعضای هیأت مدیره تعاونی مرتعداری بررسی شد. به منظور بررسی پایایی ابزار سنجش نیز ضریب آلفای کرونباخ محاسبه گردید که متوسط آن 851/0 به دست آمد. نتایج تحقیق نشان داد، اثرات اقتصادی و اجتماعی توسعه کسب‌وکارهای فصلی در فرآیند بیابان‌زدایی در حد زیاد بود. یافته‌ها نشان داد، «نیروبخشی در مشارکت و همبستگی اجتماعی» و «تنوع‌بخشی به مشاغل»، به ترتیب بالاترین اثرگذاری اجتماعی و اقتصادی در کسب‌وکارهای فصلی ایجاد شده ناشی از اجرای پروژه‌های بیابان‌زدایی را در منطقه مورد مطالعه داشته است. با توجه به نتایج به دست آمده، اشتغال‌زایی هدفمند از طریق معرفی مشاغل جایگزین دامداری و بهره‌گیری از پتانسیل نیروی انسانی موجود در منطقه به ویژه زنان می‌توان انگیزۀ حفاظت مشارکتی و میزان امید به زندگی را در آن‌ها افزایش داده و بر اساس شبکه سازی اجتماعی بین بهره‌برداران و تقویت سرمایه اجتماعی، سطح کسب‌وکارهای عملیات بیابان‌زدایی را توسعه داد.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله [English]

The economic and social effects of seasonal business development in the process of desertification of rangelands in Agh-Qala County (Golestan Province)

نویسندگان [English]

  • Asad Shahani 1
  • Mohammadreza Shahraki 2
1 Faculty member, Department of Agriculture, Comprehensive Scientific and Applied University,
2 Researcher of social issues in the field of natural resources and senior expert of the General Directorate of Natural Resources and Watershed Management of Golestan province
چکیده [English]

Climate change, characterized by reduced rainfall and increased temperature fluctuations, has led to the transformation of rangelands into desert areas. In recent years, various desertification projects have been implemented in these rangelands, each with multiple effects on local businesses. In this regard, this study aims to investigate the economic and social effects of developing seasonal businesses in the process of desertification of rangelands in Agh-Qala County, Golestan Province. The study population consisted of 122 rangeland users, of which 92 were selected as the sample size based on the Morgan's table using a stratified random sampling method. The research instrument was a researcher-developed questionnaire, and the content validity of the questionnaire was examined through obtaining the opinions of experts and board members of the cooperative rangeland management. To assess the reliability of the measurement tool, Cronbach's alpha coefficient was calculated, yielding an average of 0.851. The results of the study indicated that the economic and social effects of developing seasonal businesses in the process of desertification were high. The findings showed that "empowerment in participation and social cohesion" and "diversification of livelihoods" had the highest average rank, indicating the greatest social and economic impact of the seasonal businesses created through the implementation of desertification projects in the study area. Based on the results obtained, targeted employment generation through the introduction of alternative livelihoods to livestock farming and utilizing the existing human potential in the region, especially for women, can increase their motivation for participatory conservation and their level of life satisfaction.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Rangeland
  • Desertification
  • Stakeholders
  • Seasonal Businesses
  • Agh-Qala

مراجع

منابع
1احمدی، ح.، نظری سامانی، ع.ا.، اختصاصی، م.ر.، مقیمی­نژاد، ف.، و حسین­آبادی، م. 1391. بررسی تأثیر توسعه شهری و صنعتی (بیابان­زایی تکنوژنیکی) در بیابان­زایی مطالعه موردی (شرق اصفهان). مجله پژوهش­های فرسایش محیطی، 2 (1): 77-63.
افشاری­نیا، م.، و ولی، ع. 1400. بررسی اثربخشی طرح­های مدیریت بیابان بر ساکنین اکوسیستم بیابان (مطالعۀ موردی: کاشان). مجله مدل­سازی و مدیریت آب و خاک، 1 (1): 52-41. 
جواهری شیرازی، م.ع.، و خوشبخت، م. 1391. بررسی و ارزیابی اجرای طرح­های بیابان­زدایی در غرب کرخۀ اهواز و تأثیر آن بر وضعیت اقتصادی ـ اجتماعی مردم محلی. سومین همایش ملی مقابله با بیابان­زایی و توسعه پایدار تالاب­های کویری ایران: اراک.
داروند، س.، اسکندری دامنه، هـ.، اسکندری دامنه، ح.، و خسروی، ح. 1400. پیش­بینی روند تغییرات دما و بارش در دوره آتی و تأثیر آن بر بیابان­زایی. مجله مدل­سازی و مدیریت آب و خاک، 1 (1): 66-53.
رستم­اصل، ف.، و آرمین، م. 1398. تحلیلی بر عملکرد طرح­های جامع ملی مقابله با بیابان­زایی در ایران با استفاده از مدل Morris. مجله ترویج و توسعه آبخیزداری، 7 (26): 34-26.  
ریگی، م.، بارانی، ح.، سپهری، ع.، عابدی سروستانی، ا.، پهلوانی، م. 1398. شناسایی عدم قطعیت­ها، پیشران­ها و راهبردهای پایداری معیشت وابسته به مرتع­داری در جوامع روستایی (مطالعۀ موردی: مراتع ایران تورانی سیستان و بلوچستان). مجله جغرافیا و توسعه، 56: 118-91.
سلام­پور، ک.، گل­محمدی، م.ر.، و جوادی، س. 1397. بررسی توسعه پایدار مراتع با رویکردهای مدیریتی (مطالعه موردی قزل­تپه استان زنجان). هفتمین کنفرانس ملی مرتع و مرتعداری ایران: البرز.
شهرکی، م.ر. 1400. بررسی آسیب­پذیری معیشتی از تغییرات اقلیمی و روش­های سازگاری با آن (مطالعه موردی: روستاهای حوزه آبخیز اوغان استان گلستان). پایان­نامه کارشناسی ارشد رشته توسعه روستایی، دانشکده مدیریت کشاورزی، دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی گرگان. 
فرج­اللهی، ا.، آرامی، س.ع.، و قاسمی آریان، ی. 1401. ارزیابی اثرات عملیات بیابان­زدایی در وضعیت اقتصادی- اجتماعی جوامع محلی اهواز. مجله مهندسی اکوسیستم بیابان، 11 (34): 112-109.
مالکی، هـ. 1393. تأثیر عملیات بیابان­زدایی بر وضعیت اقتصادی– اجتماعی جوامع روستایی (مطالعه موردی: سرچاه عماری خوسف-استان خراسان جنوبی). پایان­نامه کارشناسی ارشد علوم مقابله با بیابان­زایی، دانشکده کشاورزی و منابع طبیعی، دانشگاه زابل.
محمدبیگی، س.، و پورسعید، ع. 1397. شناسایی اثرات اجرای طرح­های مرتعداری از دیدگاه کارشناسان و مرتعداران (مطالعه موردی: شهرستان ایلام). مجله مرتع، 12 (3): 353-341.
محمدی، س.، و بارانی، ح. 1397. بررسی ارزیابی اثرهای اقتصادی- اجتماعی طرح­های مرتعداری در حوزه شهرستان مشهد. فصلنامه تحقیقات مرتع و بیابان ایران، 25 (3): 576-562.
نوروز ولاشدی، ر.، رحیمی، ج.، و علی­پور، ع. 1398. بررسی عوامل مؤثر بر مشارکت روستاییان در اجرای طرح بیابان­زدایی در گستره اقلیمی خشک و بیابانی ایران. فصلنامه تحقیقات مرتع و بیابان ایران، 26 (3): 649-640.
ولی، ع.، موسوی، س.ح.، و زارع­پور چهارراه گشین، م. 1397. ارزیابی طرح­های بیابان­زدایی منطقۀ آران و بیدگل بر اساس معیار پوشش گیاهی. مجله مهندسی اکوسیستم بیابان، 7 (19): 80-63.  
AbdelRahman, M. A. 2023. An overview of land degradation, desertification and sustainable land management using GIS and remote sensing applications. Rendiconti Lincei. Scienze Fisiche e Naturali, 34: 767-808. 
Abedi Sarvestani, A., and Shahraki, M. R. (2023). Climate change adaptation methods at the community level: Evidence from the Oghan watershed, north of Iran. Environmental Science & Policy, 142: 42-49.
Amiraslani, F., and Dragovich, D. 2011. Combating desertification in Iran over the last 50 years: an overview of changing approaches. Journal of Environmental Management, 92(1):1-13.
Bestelmeyer, B. T., Okin, G. S., Duniway, M. C., Archer, S. R., Sayre, N. F., Williamson, J. C., and Herrick, J. E. 2015. Desertification, land use, and the transformation of global drylands. Frontiers in Ecology and the Environment, 13 (1): 28-36.
Egidi, G., and Salvati, L. 2020. Desertification risk, economic resilience and social issues: From theory to practice. Chinese Journal of Population, Resources and Environment, 18 (2): 155-163.
FAO. 1984. Provisional methodology for assessment and mapping of desertification. Food and Agriculture Organization of the United Nations and United Nations Environment Programme, Rome, Italy.
Getabalew, M., and Alemneh, T. 2019. Factors Affecting the Productivity of Rangelands. J Plant Sci Agri Res, 3 (1): 19-25.
Holechek, J. L. 2013. Global trends in population, energy use and climate: implications for policy development, rangeland management and rangeland users. The Rangeland Journal, 35(2): 117-129.‏
Holechek, J. L., Geli, H. M., Cibils, A. F., and Sawalhah, M. N. 2020. Climate Change, Rangelands, and Sustainability of Ranching in the Western United States. Sustainability, 12 (12): 4942.‏
Karami, P., Bandak, I., Karaji, M. G., and Dragovich, D. 2021. Effects of seasonal grazing and annual mowing on floristic composition and plant diversity in the Saral rangeland, Kurdistan, Iran. Global Ecology and Conservation, 27: e01515.
Kovács, E., Mile, O., Fabók, V., Margóczi, K., Kalóczkai, Á., Kasza, V., and Mihók, B. 2021. Fostering adaptive co-management with stakeholder participation in the surroundings of soda pans in Kiskunság, Hungary–An assessment. Land Use Policy, 100: 104894.
Lepak, N., Newingham, B. A., Kachergis, E., Toledo, D., and Moffitt, J. 2022. Where do qualitative assessments fit in an era of increasingly quantitative monitoring? Perspectives from Interpreting Indicators of Rangeland Health. Rangelands, 44 (1): 39-49.
Lonergan, S. 2005. The role of UNEP in desertification research and mitigation. Journal of Arid Environments, 3 (63): 533-534.
Millar, J., and Tenzing, K. 2021. Transforming degraded rangelands and pastoralists' livelihoods in Eastern Bhutan. Mountain Research and Development, 41 (4): D1-D7.
Nejadi, F., Abbasi, E., and Choobchian, S. 2017. The role of combating desertification projects in promotion of local people’s social capital (the case of Shahdad carbon sequestration project). Journal of Rural Research, 7(4): 604-617.
Osorio, R. J., Barden, C. J., and Ciampitti, I. A. 2019. GIS approach to estimate windbreak crop yield effects in Kansas–Nebraska. Agroforestry Systems, 93: 1567-1576.
Prager, K., Nienaber, B., Neumann, B., and Phillips, A. 2015. How should rural policy be evaluated if it aims to foster community involvement in environmental management. Journal of Rural Studies, 37: 120-131.
Salvia, R., Egidi, G., Vinci, S., and Salvati, L. 2019. Desertification risk and rural development in Southern Europe: Permanent assessment and implications for sustainable land management and mitigation policies. Land, 8 (12): 191.
Sanzheev, E. D., Mikheeva, A. S., Osodoev, P. V., Batomunkuev, V. S., and Tulokhonov, A. K. 2020. Theoretical approaches and practical assessment of socio-economic effects of desertification in Mongolia. International Journal of Environmental Research and Public Health, 17 (11): 4068.
Savari, M. 2023. Explaining the ranchers’ behavior of rangeland conservation in western Iran. Frontiers in Psychology, 13: 1090723.
Sen, A.k., and Sharma, K.D. 1995. Causative agents indicators of monitoring and desertification in ASIA and the pacific region scientific Publishers jodhpur (INDIA), 41-58.
Sepehr, A., Hassanli, A. M., Ekhtesasi, M. R., and Jamali, J. B. 2007. Quantitative assessment of desertification in south of Iran using MEDALUS method. Environmental monitoring and Assessment, 134: 243-254.
Singh, R., Bhutia, K. S., Bhutia, T. U., and Babu, S. 2022. Rangeland conservation, pastoralist displacement, and long-term implications of a Grazing Ban in the Indian Himalaya. Ecology, Economy and Society–the INSEE Journal, 5 (1): 195-221.
Singh, R., and Kerven, C. 2023. Pastoralism in South Asia: Contemporary stresses and adaptations of Himalayan pastoralists. Pastoralism, 13 (1): 1-10.
Symeonakis, E., Karathanasis, N., Koukoulas, S., and Panagopoulos, G. 2016. Monitoring sensitivity to land degradation and desertification with the environmentally sensitive area index: The case of lesvos island. Land Degradation & Development, 27(6): 1562-1573.
Turton, C. 2000. Sustainable livelihoods and project design in India. Overseas Development Institute: https://cdn.odi.org/media/documents/2756.pdf
Van Leeuwen, C. C., Cammeraat, E. L., de Vente, J., and Boix-Fayos, C. 2019. The evolution of soil conservation policies targeting land abandonment and soil erosion in Spain: A review. Land use policy, 83: 174-186.
Wang, Q., Xiong, K., Zhou, J., Xiao, H., and Song, S. 2023. Impact of land use and land cover change on the landscape pattern and service value of the village ecosystem in the karst desertification control. Frontiers in Environmental Science, 11: 1020331.
Wei, X., Zhou, L., Yang, G., Wang, Y., and Chen, Y. 2020. Assessing the effects of desertification control projects from the farmers’ perspective: A case study of Yanchi County, Northern China. International Journal of Environmental Research and Public Health, 17 (3): 983.
Wijitkosum, S. 2016. The impact of land use and spatial changes on desertification risk in degraded areas in Thailand. Sustainable Environment Research, 26 (2): 84-92.
Wijitkosum, S. 2020. Reducing vulnerability to desertification by using the spatial measures in a degraded area in Thailand. Land, 9 (2): 49-69.
Wu, N., Ismail, M., Joshi, S., Yi, S. L., Shrestha, R. M., and Jasra, A. W. 2014. Livelihood diversification as an adaptation approach to change in the pastoral Hindu-Kush Himalayan region. Journal of Mountain Science, 11: 1342-1355.

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار