توانمندسازی کشاورزان به منظور گذار از کشاورزی سنتی به کشاورزی بازارمحور

نوع مقاله : مقاله تحلیلی

نویسندگان

1 گروه ترویج و آموزش کشاورزی، دانشکده مهندسی زراعی و عمران روستایی، دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی کشاورزی

2 گروه ترویج و آموزش کشاورزی، دانشکده مهندسی زراعی و عمران روستایی، دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی خوزستان

چکیده

کشاورزی سنتی نه تنها پاسخگوی نیازهای معیشتی بهره‌برداران نیست بلکه با افزایش روزافزون جمعیت و تقاضای فزاینده تولیدات غذایی، دیگر جوابگوی این شرایط نمی‌باشد. به همین دلیل برنامه‌ریزی برای توسعه کشاورزی و امنیت غذایی ضرورت می‌یابد. یکی از راهبردهای اصلی در این زمینه، توسعه کشاورزی از طریق گذار از کشاورزی سنتی به کشاورزی بازارمحور است. بر همین اساس، هدف اصلی این مقاله بررسی راه‌کارهای توانمندسازی کشاورزان به منظور تغییر رویکرد کشاورزی سنتی به کشاورزی بازارمحور است. تحقیق حاضر از نوع مطالعات مروری و به روش مطالعه اسنادی و کتابخانه‌ای می‌باشد. این نوشتار ضمن پرداختن به مشکلات کشاورزی سنتی(معیشتی) و تعریف کشاورزی بازارمحور، نقش توانمندسازی کشاورزان در جهت حرکت به سمت کشاورزی بازارمحور را مورد بررسی قرار داده و راهکارهای لازم را نیز تبیین نموده است. مرور ادبیات نشان می‌دهد، توانمندسازی نیروی انسانی، ارتقاء کیفیت محصولات و ایجاد نهادهای تخصصی کسب و کار در بخش کشاورزی از جمله مهمترین پیش‌نیازهای تحقق توسعه کشاورزی و راهبرد کشاورزی بازارمحور است. به‌علاوه، توانمندسازی کشاورزان و ارتقای دانش و کسب مهارت‌های لازم توسط آنها، به کاهش فقر و محرومیت روستایی، کارآفرینی و رفاه روستاییان و تحقق عدالت اجتماعی و توسعه اقتصادی و کشاورزی کمک می‌کند. بنابراین، پیشنهاد می گردد با ایجاد فرصت‌های آموزشی موردنیاز، ظرفیت و توانمندی بهره برداران برای استفاده از فرصت‌های اقتصادی ارتقاء یابد. به علاوه، با مشارکت کشاورزان و متشکل شدن آنها در قالب تشکل‎های کشاورزی، نه تنها زمینه اشتغال‌زایی و افزایش درآمد کشاورزان فراهم می‌گردد، بلکه از این طریق زمینه توسعه کشاورزی بازارمحور ایجاد خواهد شد.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Empowering Farmers to transition from Subsistence to Market-oriented Agriculture

نویسندگان [English]

  • Marzieh Mousavi 1
  • Saeed Mohammadzadeh 2
1 PhD. student, Faculty of Agricultural Engineering and Rural, University of Agricultural Sciences and Natural Resources Khuzestan
2 Assistant Professor, Department of Agricultural Extension and Education, Faculty of Agricultural Engineering and Rural, University of Agricultural Sciences and Natural Resources Khuzestan
چکیده [English]

Traditional agriculture not only does not meet the living needs of farmers, but no longer meet the growing population and increasing demand for food products. For this reason, planning for agricultural development and food security is necessary. Hence, one of the main strategies is agricultural development through transition from traditional to market-oriented agriculture. Therefore, the aim of this research is to investigate the strategies for empowering farmers in order to change the traditional agricultural approach to market-oriented one. The present study by reviewing the related literature aimed to provide a comprehensive review about the problems of traditional agriculture (subsistence), concept of market-oriented agriculture, and strategies of empowering farmers for transition to a market-oriented agriculture. The literature review showed that empowerment of human resources, improvement of the quality of products and establishment of specialized agricultural business institutions are the most important prerequisites for achieving agricultural development through market-oriented agriculture strategy. In addition, empowering farmers and raising their knowledge and skills will help to reduce rural poverty and deprivation, promote rural entrepreneurship and well-being, and achieve social justice and economic development. Therefore, it was suggested to build the capacity of farmers to take advantages of economic opportunities by providing the necessary training opportunities. In addition, participation of farmers through agricultural organizations, not only will create new employment opportunities and increase farmers income, but will led to the development of market-oriented agriculture.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Empowerment
  • Traditional Agriculture
  • Agricultural Commercialization

مراجع

1. ازکیا، م. و غفاری، غ.ر. 1392.  توسعه روستایی با تأکید بر جامعه روستایی ایران. نشر نی.
2. اکبرزاده، م. و سلیمانی، م. 1397. آسیب‌شناسی موانع توسعه بخش کشاورزی در کشورهای اسلامی. دوفصلنامه علمی پژوهشی مطالعات اقتصاد اسلامی، 11(1): 49-67.
3. اصغری لفمجانی، ص.، شهرکی، ع. و  نادریان‌‌فر، م. 1394. موانع توانمندسازی اقتصادی و اجتماعی خانوارهای روستایی مورد: مددجویان تحت پوشش کمیته امداد در سیستان. اقتصاد فضا و توسعه روستایی، 5 (1): 103-124.
4. امینی، ا. و رمضانی، م. ۱۳۸۵. بررسی عوامل موثر در موفقیت شرکت‌های تعاونی کشاورزی مرغداران گوشتی استان اصفهان. مجله علوم و فنون کشاورزی، ۱۰(۱): ۱۳۵-۱۲۱. 
5. بازیار، ا. و احمدوند، م. 1396. تبیین بازدارنده‌های توسعه کشاورزی در روستاهای شهرستان رستم. فصلنامه پژوهش‌های ترویج و آموزش کشاورزی، 10(1): 65-76.
6. بانک جهانی. 1393. توانمندسازی و کاهش فقر. مترجمان: فرزام پوراصغرسنگاچین و جواد رمضانی. انتشارات وزرات تعاون، کار و رفاه اجتماعی.
7.  پاپ زن، ع.ح. و شیری، ن ا. 1391. بررسی موانع و مشکلات توسعه کشاورزی ارگانیک. فصلنامه اقتصاد فضا و توسعه روستایی، 1(1): 113-126.
8. پاریاب، ج.، زمانی‌میاندشتی، ن.، پزشکی‌راد، غ.ر. و جمالی، ح. 1393. نقش تعاونی‎های تولیدی در توانمندسازی زنان روستایی استان فارس مطالعه موردی: تعاونی روستایی زنان همایجان سپیدان. پژوهش‎های روستایی، 5 (1): 45- 70.
9. پوردربانی، ر. 1395.  بررسی نقش درجه‌بندی و بسته‌بندی در بهبود بازاریابی و صادرات خرمای ایران. فصلنامه علمی علوم و فنون بسته‌بندی، 7 (28): 42- 53.
10. حاج سیدهادی، م.ر. 1390. مبانی کشاورزی پایدار. دانشگاه آزاد اسلامی واحد رودهن، دانشکده کشاورزی، گروه زراعت.
11. حسنی‌نژاد، آ. 1389. توسعه کشاورزی با تآکید بر گذار از کشاورزی سنتی به کشاورزی پایدار در شهرستان زرین دشت. پایان‌نامه کارشناسی‌ارشد رشته جغرافیا و برنامه‎ریزی روستایی، دانشگاه اصفهان، گروه جغرافیا.
12. حیدری‌ساربان، و. 1391. توانمندسازی گامی اساسی در جهت نیل به توسعه روستایی مطالعه موردی: شهرستان مشگین شهر. فصلنامه تحقیقات جغرافیایی، 27 (3): 188-169.
13. حیدری‌ساربان، و. 1392. بررسی عوامل مؤثر بر توانمندسازی کشاورزان در مناطق روستایی شهرستان اهر. فصلنامه فضای جغرافیایی، 13 (41): 170- 155.
14. حیدری‌ساربان، و. و رکن‌الدین‌ افتخاری، ع.ر. 1395. تحلیل عوامل مؤثر بر توانمندسازی کشاورزان استان اردبیل. مجله تحقیقات اقتصاد و توسعه کشاورزی ایران، 47 (3): 754–743.
15. رحمانی‌فضلی، ع.ر.، سجادی، ژ. و یوسفی دستجرد، ح. 1396. کشاورزی معیشتی و تحول ساختار اقتصادی روستاهای کوهستانی: دهستان چالدران جنوبی- شهرستان چالدران (حوضه آبریز ارس).  پژوهش‌های دانش زمین، 8 (32): 147-160.     
16. رحمانی، ا. و رحمانی، م. 1397. ارزیابی عوامل ساختاری نهادی مؤثر بر مشارکت روستاییان در فرایند اجرای طرح‌های هادی روستایی(نمونه موردی: روستاهای واقع در حریم کلانشهر همدان). فصلنامه جغرافیایی سرزمین، 13(52): 56-39.
 17. رکن‌الدین‌افتخاری، ع.، پورطاهری، م.، فرج‌زاده، م.، و حیدری‌ساربان، و. 1388. نقش توانمندسازی در توسعه کشاورزی، مطالعه موردی استان اردبیل. پژوهش‌های جغرافیای انسانی، 69: 87- 103.
18. رضایی، پ. و قهرمانی، ن. 1395. اثرات پراکندگی و خرد شدن اراضی کشاورزی بر اقتصاد روستایی، مورد: دهستان کیار شرقی در استان چهارمحال و بختیاری. فصلنامه اقتصاد فضا و توسعه روستایی، 5(4): 123-140.
19. سروستانی، م.، پروین، ا.،  بقایی، ح.، کردانی، م. و بقایی، ل. ۱۳۹۱. بررسی نقش و اهمیت مشارکت جوامع روستایی در طرح‌های توسعه نواحی روستایی (مطالعه موردی: پروژه آبیاری میاناب شوشتر). همایش ملی توسعه روستایی، اشتغال و کارآفرینی، 14 شهریور، دانشگاه گیلان، https://civilica.com/doc/270277
20. سعیدی‌رضوانی، ن.، انصاری، م.ح. و توحیدلو، و. 1392. بررسی و ارائه راهکارهای توانمندسازی اجتماع محور با تأکید بر مشارکت مردمی در ساماندهی و توانمندسازی بافت‎های فرسوده و سکونتگاه‌های غیررسمی (نمونه موردی: شیراز، کرمانشاه و سنندج). نشریه هفت شهر، 3 (41- 42): 6-22.
21. سواری، م. و اسکندری دامنه، ح. 1398. نقش مدیریت مشارکتی در توانمندسازی جوامع محلی در مقابله با خشکسالی در جنوب استان کرمان. برنامه ریزی و آمایش فضا، 23 (2): 123- 171.
22. شفیعی‌ثابت، ن. و فرهادی، ف. 1398. تأثیرات توانمندسازی بهره‌برداران کشاورزی در توسعه روستایی شهرستان سمیرم. پژوهش‌های ترویج و آموزش کشاورزی، 12 (3): 63-49.  
23.  شم‌آبادی، م.ع. و بریم‌نژاد، و. 1386. طراحی الگوی بازاریابی محصولات کشاورزی در شبکه تعاونی‌های روستایی و کشاورزی ایران. ششمین کنفرانس اقتصاد کشاورزی ایران.
24.  کریم، م.ح.، سردارشهرکی، ع. و حسینی، م. 1397. موانع توسعه روستایی از دیدگاه کشاورزان شهرستان هیرمند. فصلنامه اقتصاد فضا و توسعه روستایی، 7 (1): 149-166.
25. کریم‌زاده، م.،  پایدارمنش، ن.،  و طالبزاده بردسیری، ع. 1392. اهمیت بخش کشاورزی، منابع طبیعی و محیط‌زیست و چالش‌های پیش روی در الگوی پیشرفت اسلامی ایرانی. دومین کنفرانس الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت: مفاهیم، مبانی و ارکان پیشرفت، اردیبهشت ماه.
26. کشاورز، ع. 1392. پتانسیل‌ها، ظرفیت‌ها و اهم مسائل و چالش‌های بخش کشاورزی. دفتر ساماندهی کشاورزی و آب اتاق ایران، 4 شهریور.
27. قمبرعلی، ر.، آگهی، ح.، علی‌بیگی، ا. ح. و زرافشانی، ک. 1394. شناسایی چالش‌های بازیابی کارآفرینان کشاورزی شهرستان کرمانشاه. پژوهش­های روستایی، 6 (1): 64-47.
28. صادقلو، ط.، مرکویی، ف.، صداقت‌پور، م. و عباس‌زاده، س. 1398. شناسایی و تحلیل عوامل مؤثر بر توانمندسازی کشاورزان در نواحی روستایی (موردمطالعه: روستاهای دهستان ازغند شهرستان مه‌ولات). جغرافیا و روابط انسانی، 1(4): 525- 506. 
29. عنابستانی ع.ا.، شایان، ح.، خسروبیگی، ر. و تقیلو ع. ا. ۱۳۹۲. نقش مشارکت در توانمندسازی اقتصادی نواحی روستایی با تاکید بر بخش کشاورزی (مطالعه موردی: دهستان ایجرود بالا استان زنجان). فضای جغرافیای، ۱۳ (۴۴): ۹۰-۷۳.
30. عنابستانی، ع.ا. 1393. تحلیل اثرگذاری عوامل ساختاری- نهادی مؤثر بر مشارکت روستاییان در فرایند اجرای طرح‌های هادی روستایی(مطالعه روستاهای شهرستان خواف). برنامه‌ریزی منطقه‌ای، 4 (13): 60-45.
31. عنابستانی، ع.ا.، طولابی‌نژاد، م. 1397. بررسی موانع و چالش‌های بازریابی محصولات کشاورزی بخش مرکزی شهرستان پلدختر با استفاده از تحلیل شبکه فازی. مجله آمایش جغرافیایی فضا، 8 (30): 59- 78.
32. مرادی، ژ.، میرک‌زاده، ع.ا. و رستمی، ف. 1397. شناسایی موانع توسعه کشاورزی از دیدگاه کشاورزان دهستان قراتوره. فصلنامه راهبردهای توسعه روستایی، 5 (3): 311-327.
33. مرید السادات، پ. و رکن‌الدین‌افتخاری، ع.ر. 1397. واکاوی راهبردهای توسعه پایدار کشاورزی با رویکرد کارآفرینانه (مطالعه موردی: استان خوزستان). فصلنامه برنامه‌ریزی منطقه‌ای، 8 (30): 49–31.
34. مطیعی لنگرودی، ح.، ریاحی، و.، جلالیان، ح. و احمدی، ا. 1398. تحلیل عوامل مؤثر بر متنوع‌سازی فعالیت‌های اقتصادی از دیدگاه روستاییان (مطالعه موردی: روستاهای شهرستان سقز). پژوهش‌های جغرافیایی انسانی،51: 193-209.
35. نجفی، ب.ا. و فرج‌زاده، ز. 1389. نقش تعاونی‌های روستایی در بازریابی محصولات کشاورزی مطالعه موردی استان فارس. تعاون، 21 (1): 25- 1. 
36. هادیزاده بزار، م. و بوزرجمهری، خ. ۱۳۹۵. بررسی نقش تعاونی‌های تولید روستایی در افزایش توانمندی فنی و اقتصادی کشاورزان مناطق روستایی شهرستان نیشابور راهبردهای توسعه روستایی، 3 (4): ۴۵۹- ۴۴۳.
37. یعقوبی فرانی، ا. و معتقد، م. 1398. راهکارهایی برای توانمندسازی کسب وکارهای تعاونی (مورد مطالعه: تعاونی‌های طیور استان همدان). بررسی‌های بازرگانی، (97)، مهر و آبان: ۱۱۴- ۹۸.
38.Abraham, J.A. 2011. Measurement of social empowerment of farmers in SHGS: Evidence from India. International NGO Journal, 6 (12): 255-261.
39.Ahmad, U. and Inayatullah, M. 2013. Challenges to the Agricultural development in Iran. International Journal of Innovative Research & Development, 2(10): 85-91.
40.Al-Amin, M., Hossain, M. I., and Mathbor, G.M. 2013. Women empowerment through microcredit: Rhetoric or reality? An evidence from Bangladesh. Multidisciplinary Journal of Gender Studies, 2 (2), 107-126.
41. Amundsen, S. and Martinsen, Q.L. 2015. Linking empowering leadership to job satisfaction, work effort, and creativity: The role of self-leadership and psychological empowerment. Journal of Leadership and Organizational Studies, 22 (3): 304-323.
42.Aazami, A., Zarafshani, K., Dehghani Sanij, H., and Gorji A. 2011. Determining factors influencing the attitude of farmers toward sprinkler systems in Kermanshah province. Journal of Water and Soil (Agricultural Sciences and Technology). 26 (4): 886-896.
43.Boley, B.B., Maruyama, N., and Woosnam, K.M. 2015. Measuring empowerment in an eastern context: Findings from Japan. Tourism Management, 50: 112-122.
44.CIS. 2003. Guidance Document No. 8. Public Participation in Relation to the Water Framework Directive. Produced by Working Group 2.9, Public Participation.
45.Chowdhury, S. A. 2004. Participation in foresty: A study of pepoples participation on the policy in bangladesh: Myth or reality. M.A. Thesis. University of Bergen.
46.Demartini, E. Gaviglio, A., and Bertoni, D. 2015. Integrating agricultural sustainability into policy planning: A geo-referenced framework based on Rough Set theory. Environmental Science and Policy, 54: 226-239.
47.Drolet, J. 2010. Women, micro credit and empowerment in Cairo, Egypt.  International Social Work, 54 (5): 629-645.
48. Dust, S.B., Resick, C.J., Margolis, J.A., Mawritz, M.B. and Greenbaum, R.L. 2018. Ethical leadership and employee success: Examining the roles of psychological empowerment and emotional exhaustion. The Leadership Quarterly, 29 (5): 570-583.
49. Eyben, R., Kabeer, N., and Cornwall, A. 2008. Conceptualising empowerment and the implications for pro poor growth: A paper for the DAC poverty network. Brighton, UK: Institute of Development Studies, the University of Sussex.
50.Evans, E.N. 2010. Liberation Theology, Empowerment Theory and Social Work Practice with the Oppressed. International Social Work, pp: 234-235.
51.Fielding, L. M., Ellis, L., Beveridge, C. and Peters, A. C. 2005. An evaluation of HACCP implementation status in UK small and medium enterprises in food manufacturing. International Journal of Environmental Health Research, 15: 117-126.
52.Friis- Hansen, E. 2005. Agricultural development among poor farmers in Soroti district, Uganda: Impact assessment of agricultural technology, farmer empowerment and changes in opportunity structures. Danish Institute for International Studies, Paper presented at Impact Assessment Workshop at CYMMYT, Mexico, 19-21 October, pp1- 10.
53.Ginige, T. and Richards, D. 2012. A Model for Enhancing Empowerment in Farmers using Mobile Based Information System. 23rd Australasian Conference on Information Systems, 3-5 Dec 2012, Geelong.
54. Hilmi, M. 2006. Economic concepts in market-oriented farming. Agromisa Foundation, Wageningen.
55.Kaldi, A. Salahshouri, P. 2012. The study of the effect of social support on women empowerment. Journal of Social Development Studies of Iran, 4 (4): 7-22.
56.Karl, M. 2007. Higher Agricultural Education and Opportunity in Rural Development for Women. The Food and Agriculture Organization of the United Nations (FAO), Rome, Italy: 7-11.
57.Khan, S. 2012. Topic guide on empowerment and accountability. Birmingham, UK: Governance and Social Development Resources Center, University of Birmingham.
58.Kukenberger, M. R. Mathieu, J. E., and Ruddy, T. 2015. A cross-level test of empowerment and process influences on members’ informal learning and team commitment. Journal of Management, 41(3): 987- 1016.
59.Hassan, S. Wright, B. E., and Yukl, G. 2014. Does ethical leadership matter in government? Effects on organizational commitment, absenteeism, and willingness to report ethical problems. Public Administration Review, 74(3): 333-343.
60.Hassan, S. Wright, B. E., and Park, J. 2016. The role of employee task performance and learning effort in determining empowering managerial practices: Evidence from a public agency. Review of Public Personnel Administration, 36 (1): 57-79.
61. Hatirli, S.A., Ozkan, B. and Fert, K. 2005. An econometric analysis of energy input/output in Turkish agriculture, Renewable and Sustainable Energy Reviews, 9: 608-623.
62. Ivens, J. 2010. Does increased water access empower woman? Development, 51(1): 63-67.
63. Maathai, W. 2012. Policy guidance note: The role of empowerment for poverty reduction and growth. In OECD (Ed.), Poverty reduction and pro-poor growth: The role of empowerment (pp. 19-48): OECD Publishing.
64. Makal, A., Banerjee, A., Roy, A., Hazra, S. and Polley, K. 2017. Issues and Problems in Agricultural Development: A Study on the Farmers of West Bengal. Bhui, S., Das, M. S. and Coomar, P.C. Development among the Tribal and Minority Societies. Publisher: Gyan Publishing House: New Delhi. P. 292.
65.Maier, C., Lindner, T., and Winkel, G. 2014. Stakeholders’ perceptions of participation in forest policy: A case study from Baden-Württemberg. Land Use Policy. 39: 166-176.
66.Maurel, P., Craps, M., Cernesson, F., Raymond, R., Valkering, P., and Ferrand, N. 2007. Concepts and methods for analysing the role of information and communication tools (IC-tools) in social learning Processes for river Basin management. Environmental Modelling and Software, 22 (5), 630 639.
67.Nsikak- Abasi, A.E. and Kesit, K.N. 2015. Barriers to increasing agricultural production in Nigeria. American Journal of Agricultural Science, 2 (4): 138-143.
68.Organization for Economic Cooperation and Development. 2009. Agricultural policies in OECD countries 2009: monitoring and evaluation. Paris: OECD.
69.Olawepo, R.A. 2012. Commercial Agriculture and Rural Development: Evidence from the Zimbabwe Farm Project in Tsonga, Nigeria. Asian Journal of Agriculture and Rural Development, 2 (1): 27-38.
70.Omiti, J., Otieno, D., McCullogh, E., Nyanamba, T. 2007. Strategies to Promote Market-Oriented Smallholder Agriculture in Developing Countries: A Case of Kenya. AAAE Conference Proceedings (2007) 259-264.
71.Onyishi, I.E., and Agbo, A.A. 2010. Psychological empowerment and development of entrepreneurship among women: Implications for sustainable economic development in Nigeria. Gender and Behaviour, 8(2): 3048-3067.
72.Ozerol, G., Newig, J. 2008. Evaluating the Success of Public Participation in Water Resources Management: Five Key Components. Journal of Water Policy, 10: 639-65.
73.Raj Bista, P. 2018. Empowerment of farmers through agricultural extension: A case study of farmer groups in Khairahani, Chitwan, Nepal. A thesis presented in partial fulfilment of the requirements for the degree of Doctor of Philosophy (PhD) in Agricultural Extension and Rural Development at Massey University, Palmerston North, New Zealand.
74.Rivera, W.M. 2006. Developing Agricultural Extension system nationwide.  Journal of extension system, 21: 29-30.
75.Sharma, R. and Sahoo, C.K. 2014. Education, empowerment and communication (EEC) as drivers of managing change. Management and Labour Studies, 39(2): 174-186.
76.Stacki, S.L. and Monkman, K. 2003. Change through empowerment processes: Women's stories from South Asia and Latin America. Compare: A Journal of Comparative and International Education, 33(2): 173-189.
77.Stefano, L. 2010. Facing the Water Framework Directive Challenges: A Baseline of Stakeholder Participation in the European Union. Journal of Environmental Management, 91: 1332-1340.
78.Strzelecka, M., Boley, B.B., and Woosnam, K.M. 2017. Place attachment and empowerment: Do residents need to be attached to be empowered? Annals of Tourism Research, 66: 61-73.
79.Swinnen, J.F.M., and Maertens, M. 2007. Globalization, agri-food standards and development. Rivista Di Economia Agraria/ a. Lxll, n. 413-427. Retrieved from http://www.inea.it/public/pdf_articoli/.
80.Wallertein, N. 2005. Empowerment and health: the theory and practice of community development change in rural regions. Community Development Journal, 2(10): 15-32.
81.World Bank. 2005. Rural women’s development and empowerment project, India. Staff Appraisal Report 16031- IN. South Asia Environment and Social Unit, World Bank, Washington, DC.
82.Wortmann-Kolundzija, E. 2019. Empowering Smallholder Farmers through Farmer Organizations, Insights
from Kenya and Burkina Faso. Published by: Zentrum für Entwicklungsforschung (ZEF), Center for Development Research, Genscherallee 3, D-53113 Bonn, Germany.
83. Zinnah, M. M. 2002. Linking research, extension and farmers: The case of mangrove swamp rice cultivation in Sierra Leone. Journal of Agricultural Education, 35 (2): 50-54.
 
 
 
 
 
 

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار