بررسی اثرات و پیامدهای استقرار کشاورزی پایدار در راستای احیای دریاچه ارومیه

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار، گروه ترویج، ارتباطات و توسعه روستایی، دانشکده کشاورزی، دانشگاه زنجان، زنجان، ایران،

2 دانشجوی دکتری، گروه ترویج، ارتباطات و توسعه روستایی، دانشکده کشاورزی، دانشگاه زنجان، زنجان، ایران

چکیده

هدف اصلی این پژوهش بررسی اثرات و پیامدهای اجرای فعالیت کشاورزی پایدار در قالب پروژه «همکاری در احیای دریاچه ارومیه از طریق مشارکت جوامع محلی در استقرار کشاورزی پایدار و حفاظت از تنوع‌زیستی» بود. به لحاظ روش تحقیق، این پژوهش از نوع تحقیقات توصیفی- همبستگی بود. جامعه آماری این پژوهش را تمامی مشارکت‌کنندگان در فعالیت کشاورزی پایدار در روستاهای تحت پوشش فازهای 6 و 7 پروژه اشاره شده در استان‌های آذربایجان غربی و آذربایجان شرقی تشکیل دادند (900= N). بر اساس جدول بارتلت و همکاران (2001)، 251 نفر از این مشارکت‌کنندگان با استفاده از روش نمونه‌گیری چندمرحله‌ای و به‌صورت تصادفی انتخاب شدند. برای گردآوری داده‌ها از پرسشنامه استفاده شد. روایی پرسشنامه با نظر پانلی از کارشناسان و متخصصان مورد تأیید قرار گرفت. برای تعیین پایایی ابزار تحقیق، پیش‌آزمون انجام گرفت که مقدار آلفای کرونباخ محاسبه شده برای مقیاس اصلی پرسشنامه در حد مناسب (بالای 75/0) بود. به‌منظور تجزیه و تحلیل اطلاعات از نرم افزار SPSSWin25 استفاده شد. نتایج تحلیل عاملی اکتشافی نشان داد که اثرات و پیامدهای اجرای فعالیت کشاورزی پایدار به ترتیب در قالب سه عامل زیست‌محیطی، اجتماعی و اقتصادی قرار گرفتند و در حدود 59 درصد از واریانس اثرات اجرای پروژه را تبیین کردند. به‌طور کلی، با توجه به نتایج به‌دست آمده می‌توان نتیجه گرفت که متناسب با ابعاد سه‌گانه اصلی توسعه پایدار، اجرای فعالیت کشاورزی پایدار توانسته است به موازات توجه به ملاحظات زیست-محیطی، معیشت جوامع محلی را به‌واسطه ظرفیت‌سازی اجتماعی و الگوسازی مشارکت جوامع محلی بهبود دهد.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Investigating the Effects and Consequences of Establishing Sustainable Agriculture to Revitalize Lake Urmia

نویسندگان [English]

  • Rohollah Rezaei 1
  • Leila Safa 1
  • Davod Aminfanak 2
1 Department of Agricultural Extension, Communication and Rural Development, Faculty of Agriculture, University of Zanjan, Zanjan,, Iran
2 Department of Agricultural Extension, Communication and Rural Development, Faculty of Agriculture, University of Zanjan, Zanjan,, Iran
چکیده [English]

the main objective of this research was to investigate the effects and consequences of sustainable agriculture activity in the framework of the project “modeling local community participation in lake Urmia restoration via establishment of sustainable agriculture and biodiversity conservation”. This research was a descriptive-correlational study in terms of research method. The statistical population of the research consisted of all participants in sustainable agriculture activity in the villages covered by phases 6 and 7 of the project in the provinces of West Azerbaijan and East Azerbaijan (N = 900). According to the table of Bartlett et al. (2001), 251 persons of the participants were selected using multi-stage random sampling method. A questionnaire was used to collect the data. The validity of the questionnaire was confirmed by a panel of experts. A pilot study was conducted to determine the reliability of the research instrument. The results of exploratory factor analysis revealed that the effects and consequences of sustainable agriculture activity were classified into three factors: environmental, social and economic, respectively, and explained a total of about 59 percent of the variances of project implementation effects. In general, according to the results, it can be concluded that in accordance with the three main dimensions of sustainable development, the implementation of sustainable agriculture activity has been able to improve the livelihoods of local communities through social capacity building and modeling the participation of local communities in parallel with paying attention to environmental considerations.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Consequences of sustainable agriculture
  • Participation of local communities
  • Biodiversity
  • Wetlands
  • Restoration of lake Urmia

مراجع

ابوعلی، ح.، فانی، غ. و حسین زاده تبریزی، س.ع. 1386. چالش‌های اجتماعی، اقتصادی طرح­های آبیاری و زهکشی در مراحل مطالعه، اجرا و بهره­برداری. مجموعه مقالات دومین کنفرانس ملی تجربه­های ساخت شبکه­های آبیاری و زهکشی، 30 مهر الی 2 آبان­ماه، کرج.
اکبری، م.، بدری، ع.، شامانیان، م. و امینی، س. 1397. اهداف، انگیزه­ها و موانع توسعه کشاورزی ارگانیک در شهرستان روانسر. فصلنامه آموزش محیط­زیست و توسعه پایدار، 7(2): 63-76.
تمنا، س. 1384. نقش مطالعات اجتماعی در بهره­برداری بهینه از شبکه­های آبیاری و زهکشی. مجموعه مقالات دومین همایش تبادل تجربه‌های پژوهشی، فنی و مهندسی، 18 آبان­ماه، تبریز.
حسنی، ح. و ملکی، م. 1398. ارزیابی اثرات اجتماعی- اقتصادی پروژه­های آبخیزداری از دید ذینفعان (مطالعه موردی: حوزه آبخیز حسن ابدال، استان زنجان). فصلنامه علوم و مهندسی آبخیزداری ایران، 13(45): 54-63.
خرمی، ش.، جاویدان، ا.، راحلی، ح.، و کریمی­نژاد، ف. 1401. بررسی عوامل مؤثر بر پایداری کشاورزی در شهرستان مشکین­شهر. فصلنامه دانش کشاورزی و تولید پایدار، 32(1): 343-358.
طرح حفاظت از تالاب‌های ایران. 1399الف. ارزیابی اجتماعی- اقتصادی فازهای سوم تا پنجم پروژه «همکاری در احیای دریاچه ارومیه از طریق مشارکت جوامع محلی استقرار کشاورزی پایدار و حفاظت از تنوع زیستی». گزارش پژوهشی، دفتر طرح حفاطت از تالاب‌های ایران، تهران.
طرح حفاظت از تالاب‌های ایران. 1399ب. مشارکت مردم برای نجات دریاچه ارومیه. گزارش پژوهشی، سازمان حفاظت محیط­زیست، دفتر طرح حفاظت از تالاب­های ایران.
طرح حفاظت از تالاب‌های ایران. 1400. ارزیابی اجتماعی- اقتصادی فازهای ششم و هفتم پروژه «ﻫﻤﮑﺎری در اﺣﯿﺎی درﯾﺎﭼﻪ اروﻣﯿﻪ از ﻃﺮﯾﻖ ﻣﺸﺎرﮐﺖ ﺟﻮاﻣﻊ ﻣﺤﻠﯽ در اﺳﺘﻘﺮار ﮐﺸﺎورزی ﭘﺎﯾﺪار و ﺣﻔﺎﻇﺖ از  تنوع زیستی». گزارش پژوهشی، دفتر طرح حفاطت از تالاب‌های ایران، تهران.
دهقانی سانیج، ح.، میرلطفی، م. و طایفه رضائی، ح. 1399. شناسایی تکنیک­های مؤثر بر کاهش آب ورودی به مزرعه و بهره­وری آب کشاورزی (در حوضه آبریز دریاچه ارومیه). تهران: انتشارات طرح حفاظت از تالاب­های ایران.
رزمی، ح.، شمس، ع. و مولائی، م. 1398الف. امکان­یابی اجرای سناریوهای تغییر سیستم­های آبیاری و کشاورزی (کشاورزی حفاظتی) جهت کاهش 40 درصدی مصرف آب کشاورزی در شهرستان ارومیه (SWOT). مجموعه مقالات چهاردهمین همایش ملی علوم و مهندسی آبخیزداری ایران، 24 و 25 تیرماه، ارومیه.
رزمی، ح.، شمس، ع. و مولائی، م. 1398ب. کاربرد نظریه داده بنیاد در تحلیل تاثیر خشک شدن دریاچه ارومیه بر معیشت خانوارهای روستایی حوضه دریاچه ارومیه. فصلنامه علوم ترویج و آموزش کشاورزی ایران، 15(2): 119-139.
رضائی، ر.، ودادی، ا.، مهردوست، خ. و صفا، ل .1393. شناسایی و تحلیل پیامدهای اجرای طرح­های آبخیزداری در مناطق روستایی استان زنجان (مطالعه موردی: روستای خمارک). فصلنامه تحقیقات اقتصاد و توسعه کشاورزی ایران، 45(1): 115-123.
سیاح، ا. و سادات رحمتی، ف. 1396. الگوسازی مشارکت جوامع محلی در احیای دریاچه ارومیه از طریق استقرار کشاورزی پایدار. تهران: انتشارات مهرصادق.
شریفی، ا.، افضلی گروه، ا. و بابائی، م. 1398. شناسایی چالش­های توسعه کشاورزی پایدار در جنوب استان کرمان. فصلنامه جغرافیا و پایداری محیط، 9(1): 91-106.
طلایی، ف. و دریادل، ا. 1394. بررسی چالش­های تالاب انزلی و راهکارهای رفع آن در چارچوب کنوانسیون رامسر. دوفصلنامه حقوقی بین­المللی، 52: 277-312.
علی­اولاد، ج.، میرزایی، ا.، سیاوشی، ک. و دارایی، ر. 1397. کشاورزی پایدار؛ موانع و راهکارها. مجموعه مقالات اولین کنفرانس تحقیقات کاربردی در علوم و تکنولوژی ایران، 8 تیرماه، ایلام.
عموبیگی، ع. و حیاتی، د. 1392. ارزیابی اثرات اجتماعی طرح مدیریت جامع منابع طبیعی غرب شیراز از دیدگاه اعضاء تعاونی­های توسعه پایدار منطقه. فصلنامه علوم ترویج و آموزش کشاورزی ایران، 9(2): 109-127.
کهرم، ا.، نبوی، م. و احمدی، ن. 1392. شناسایی، تنوع گونه­ای، مکان­های آشیان­سازی پرندگان آبزی و کنار آبزی جوجه­آور در تالاب هشیان. فصلنامه اکوبیولوژی تالاب، 5(17): 47-60.
مددی، ا. و ملکی، م. 1397. ارزیابی اثرات اجتماعی- اقتصادی پروژه­های منابع طبیعی اجرا شده از دید ذی­نعفان (مطالعه موردی: حوزه آبخیز اندبیل، شهرستان خلخال). فصلنامه مرتع، 12(3): 267-280.
مولا، ع. و عبودی، ج. 1394. اهمیت و کارکردهای مهم تالاب­ها در حفظ محیط­زیست. مجموعه مقالات سومین همایش سراسری کشاورزی و منابع طبیعی پایدار، 26 خردادماه، تهران.
میرزائی، م. و خداداد، م. 1396. ارزیابی ارزش­های بوم­شناختی تالاب­های استان اصفهان (مطالعه موردی: تالاب گاوخونی). فصلنامه محیط­زیست، 58: 31-42.
Abadi, B. 2019. How agriculture contributes to reviving the endangered ecosystem of LakeUrmia? The case of agricultural systems in northwestern Iran. Journal of Environmental Management, 236: 54-67.
Bartlett, J., Kotrlik, J. and Higgins, C. 2001. Organizational research: Determining appropriation sample size in research. Information Technology, Learning, and Performance Journal, 19(1): 43- 50.
Bhagat, P.R., Naz, F. and Magda, R. 2022. Artificial intelligence solutions enabling sustainable agriculture: A bibliometric analysis. PLoS One, 17(6): e0268989.
Bu, X., Cui, D., Dong, S., Mi, W., Li, Y., Li, Z. and Feng Y. 2020. Effects of wetland restoration and conservation projects on soil carbon sequestration in the Ningxia basin of the Yellow River in China from 2000 to 2015. Sustainability, 12: 10284-10309.
Heylen, C., Meunier, F., Peeters, Sreykhouch, E., Neang, M., Hean, S. and Peanh, S. 2020. Multidimensional benefits of sustainable agriculture practices of Cambodian smallholder farmers. Sustainable Agriculture Research, 9(1): 10-25.
Kim, K.G., Lee, H. and Lee, D. 2011. Wetland restoration to enhance biodiversity in urban areas-A comparative analysis. Landscape and Ecological Engineering, 7: 27-32.
Li, Z., Xia, J., Deng, X. and Yan, H. 2021. Multilevel modelling of impacts of human and natural factors on ecosystem services change in an oasis, Northwest China. Resources, Conservation & Recycling, 169: 105474.
Palanisami, K. and Kumar, D. 2009. Impacts of watershed development programs: experiences and evidences from Tamil Nadu. Agricultural Economics Research Review, 22: 387-396.
Piotrowska-Długosz, A. and Konopka, I. 2021. Sustainable crop production protects the quality of soil and plant raw materials. Agronomy, 11: 1178-1181.
Popkova, E.G. and Sergi, B.S. 2022. Sustainable Agriculture. Singapore: Springer Singapore Publisher.
Ramsar Convention, 2018. Global wetland outlook: State of the world’s wetlands and their services to people 2018. Research report, Ramsar Convention on Wetlands, Iran.
Sreedevi, T., Wani, S., Sudi, R., Patel, M., Jayesh, T., Singh, S. and Tushar S. 2006. On-site and off-site impact of watershed development: A case study of Rajasamadhiyala, Gujarat, India. Global Theme on Agroecosystems Report no. 20, Patancheru 502 324, Andhra Pradesh, India: International Crops Research Institute for the Semi-Arid Tropics.
Sun, Y., Liu, S., Shi, F., An, Y., Li, M. and Liu, Y. 2020. Spatio-temporal variations and coupling of human activity intensity and ecosystem services based on the four-quadrant model on the Qinghai-Tibet Plateau. Science of the Total Environment, 743: 140721.
USDA. 1990. Food, agriculture, conservation, and trade act of 1990. Public Law, U.S. Farm Bill, United States Department of Agriculture (USDA).
Velten, S., Leventon, J., Jager, N. and Newig, J. 2015. What is sustainable agriculture? A systematic review. Sustainability, 7: 7833-7865.
Yuan, Z., Wu, D., Niu, L., Ma, X., Li, Y., Hillman, A.L., Abbott, M.B. and Zhou, A. 2021. Contrasting ecosystem responses to climatic events and human activity revealed by a sedimentary record from Lake Yilong, southwestern China. Science of the Total Environment, 783: 146922.

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار